استان کردستان از شمال به استان‌هاى آذربایجان غربى و زنجان و از مشرق به استان همدان و بخش دیگرى از استان زنجان، از جنوب به استان کرمانشاه و از مغرب به کشور عراق محدود است.
استان کردستان منطقه‌اى کوهستانى است و به‌علت وجود ارتفاعات، پستى و بلندى‌هاى و بارندگى مناسب داراى رودهاى فراوان و مناطق سرسبز و حاصلخیز است. استان کردستان با سابقهٔ دیرینه و پیشینهٔ غنی، یکى از مناطق مهم کشورمان محسوب مى‌شود. مرکز این استان سنندج و از سال ۱۰۴۰ هـ.ق زمانى سلیمان‌خان اردلان اقدام به ساخت دژ و قلعه‌اى بسیار محکم در مرکز شهر و در بلندترین نقطهٔ آن به نام سنه‌دژ نمود که بسیارى عقیده دارند که نام سنندج معرب‌شدهٔ همان نام است.
جغرافیای طبیعی
موقعیت و وسعت
استان کردستان با مساحتى حدود ۲۸،۲۳۵ کیلومتر مربع در غرب ایران، در مجاور خاک عراق بین ۳۴ درجه و ۴۴ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۳۰ دقیقه عرضى شمالى و ۴۲ درجه و ۳۱ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۱۶ دقیقه طول شرقى از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.
استان کردستان از شمال به استان‌هاى آذربایجان غربى و زنجان و از مشرق به استان همدان و بخش دیگرى از استان زنجان، از جنوب به استان کرمانشاه و از مغرب به کشور عراق محدود است.
مرکز استان کردستان شهر سنندج است و از شهرهاى مهم آن مى‌توان از سقز، قروه، بیجار، مریوان، بانه، دیواندره و کامیاران نام برد.
ناهموارى‌ها
کردستان را مى‌توان از نظر جغرافیایى به سه ناحیه مشخص تقسیم نمود که تقریباً به موازات یکدیگر و به موازات رانش زاگرس گسترش یافته و در پیدایش ناهموارى‌هاى استان نقش مؤثرى داشته است:
- ناحیه شرقى و جنوب شرقی : که تمامى منطقه قروه و بیجار را در برگرفته و حد غربى آن را مى‌توان محور کرمانشاه، سنندج، دیواندره و دشت اوباتو فرض کرد.
- ناحیه مرکزى و شمالی : که ادامه کوه‌هاى غربى است. حد جنوبى این ناحیه تقریباً تا محور سنندج-مریوان ادامه دارد و در حقیقت از نظر زمین‌شناسى دنباله پدیده‌هاى طبیعى حاکم بر شرق ترکیه، آذربایجان غربى و شمال کردستان عراق است.
- ناحیه جنوب و جنوب غربی : به طور کلى منطقه جنوب مریوان را تشکیل داده و تقریباً به موازات محور کامیاران-مریوان ادامه دارد و به کوه‌هاى بیستون در کرمانشاه متصل مى‌شود. این ناحیه زاگرس شمالى نیز نامیده مى‌شود.
مهم‌ترین کوه‌هاى رشته‌کوه زاگرس در ناحیه کردستان عبارتند از: برنان در شرق، چهل چشمه یا چهل چمه به ارتفاع ۳۱۷۳ متر در غرب دیواندره، قره‌داغ به ارتفاع ۳۱۲۰ متر در شمال بیجار، کوه حوله به ارتفاع ۲۶۶۵ متر در بین گاورود و کامیاران، پسر محمود به ارتفاع ۲۶۴۲متر در میان نجف‌آباد بیجار، گوژه به ارتفاع ۲۶۶۶ متر در بین دهگلان و سنندج، کوه آبیدر به ارتفاع ۲۵۵۰ متر در سنندج، کوه پیر به ارتفاع ۳۲۵۰ متر بین قروه و سنقر کلیایى و کوه بزرگ شاهو به ارتفاع ۳۳۲۵ متر که بلندترین کوهستان استان است.
استان کردستان از نظر محیط طبیعى سیماى گوناگونى دارد:
کوه‌ها
هم دربرگیرندهٔ چراگاه‌هاى وسیع و هم داراى پوشش جنگلى است. بسیارى از رودخانه‌هاى بزرگ از آنها سرچشمه مى‌گیرد.
تپه‌ها
حدود ۱۹% استان را تپه‌ها فراگرفته است. این بخش در گذشته به تمامى زیر پوشش مراتع استپى و جنگل‌هاى بلوط بود و مهم‌ترین مراتع و چراگاه‌هاى استان را تشکیل مى‌داد.
فلات‌ها
حدود ۲۱% وسعت استان را به خود اختصاص داده است. این اراضى در گذشته به عنوان چراگاه مورد استفاده دام‌داران ده‌نشین و کوچ‌نشین قرار داشت و در حال حاضر بیشتر آن به زراعت دیم و مقدارى هم به زراعت‌هاى آبى اختصاص یافته است و گسترش آن در بخش شرقى تا شمالى استان است.
دشت‌ها
کردستان به علت تراکم زیاد کوه، فاقد دشت‌هاى وسیع است و در نواحى مرکزى و غربى دشت‌هاى کوچک وجود دارد. در برخى نواحى مانند قروه، گروس، کامیاران، مریوان و دیواندره دشت‌هاى بزرگ و قابل توجه وجود دارند. دشت‌هاى بزرگ و کوچک حدود ۴۵% از سطح استان را فراگرفته است.
آب و هوا
کردستان تحت دو عامل بارز خشکى تابستان و سرماى زمستان کوهستان‌ها قرار دارد. بخش وسیعى از استان در شرایط آب و هوایى کوهستانى سرد و مدیترانه‌اى با باران بهاره قرار دارد. آب و هواى کردستان در تجریه خاک، رویش گیاه، گسترش علف‌زار، شرایط مساعد توسعه دیم‌زار، مناطق مناسب و معیشت شبانى و گله‌دارى و گسترش جنگل و باغ‌دارى نقشى تعیین کننده دارد.
میزان بارندگى در استان کردستان از غرب به شرق کاهش مى‌یابد. دلیل این امر وجود دیواره کوهستانى ناحیه است که از نفوذ جریان‌هایى که از غرب به فلات وارد مى‌شود، جلوگیرى مى‌کند.
منابع آب
کوه‌هاى کردستان از دیرزمان به عنوان سرچشمه چندین رودخانه بزرگ مورد توجه بوده است و رودخانه‌هاى بزرگ استان مانند سفیدرود، قزل‌اوزن، زرینه‌رود، خورخوره، سیروان، رودشور و ... از این کوه‌ها سرچشمه مى‌گیرند.
رودخانه سفیدرود
سفیدرود یا سپیدرود از کوه‌هاى سیسر سرچشمه مى‌گیرد، از آذربایجان عبور مى‌کند و سپس وارد شمال کشور شده و به دریاى مازندران مى‌ریزد.
رودخانه زرینه‌رود
این رودخانه را در دوره ایلخانى چغتو مى‌نامیدند و پیش از سال ۱۳۲۰ شمسى به وسیلهٔ فرهنگستان به زرینه‌رود تغییر نام داد. سرچشمه این رود از کوه‌هاى چهل‌چشمه است و پس از پیوند با رودخانه‌هاى خورخوره و ساروق و چند شاخه دیگر به دریاچه ارومیه مى‌ریزد. در متون جغرافیا آمده است: آب چغتو از کوه‌هاى کردستان به حدود دیه سیاه‌کوه برمى‌خیزد و از ولایت مراغه گذشته و به آب صانعى‌رود و آب نغتو در دریاى شور مى‌ریزد و طولش بیست فرسنگ است.
رودخانه خورخوره
این رودخانه از فلات اوباتو و شمال کوه چهل‌چشمه سرچشمه گرفته و از جنوب به شمال، به موازات حاشیه شرقى رودخانه زرینه‌رود جارى است. این رودخانه در آبادى گودرز به زرینه‌رود مى‌پیوندد و به دریاچه ارومیه جارى مى‌شود. این رودخانه در دوره ایلخانى نغتو خوانده مى‌شد.
رودخانه سیروان
این رودخانه از پیوستن تمامى آب‌هاى بخش جنوب غربی، غرب و مرکز استان مانند رودقشلاق، گاوه‌رود و گردلان تشکیل شده و در منطقه اورامان پس از پیوستن آب بل وارد کرمانشاهان مى‌شود و پس از پیوستن به رودخانه الوند (حلوان) با نام دیاله در خاک عراق به دجله مى‌ریزد. رود دیاله در سده‌هاى پیشین نهروان خوانده مى‌شد. منابع تاریخی، سرچشمه هر دو شاخه اصلى رود نهروان را کوه‌هاى کردستان دانسته‌اند و ناحیه‌اى که رود سیروان از آن جارى بوده به نام شیروان خوانده‌اند.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.